Um leikhúsið og markaðinn

Í hagfræði er áhugavert hugtak sem heitir "comperative advantage". Þetta myndi líklega útleggjast sem sambærilegt eða hlutfallslegt forskot (verður nefnt sf í þessari grein).

Hugtakið, eða kenningin sem að baki stendur, er grundvöllur hagfræðilegrar hugsunar um viðskipti. Kenningin gengur í grundvallaratriðum út á eftirfarandi:

Segjum að ég seti upp leiksýningu. Hana sækja 3000 áhorfendur. Ég ákveð í kjölfarið að mig langi að víka út áhugasvið mitt og gefi í kjölfarið út tónlistarverk sem selst í 300 eintökum. Þetta hefði ég talið alveg bara ágætt, sérstaklega útgáfa á tónverki mínu. Nú stigi Bubbi fram á sjónarsviðið. Hann myndi setja upp leiksýningu og hana myndi 13000 manns sækja en svo gæfi hann út lag og það myndi seljast í 30.000 eintökum.

Hér myndi kenningin um sf halda því fram að það væri ekki þjóðhagslega hagkvæmt að Bubbi setti bæði upp leiksýningu og gæfi út tónverk. Hann ætti að einbeita sér að því sem hann gerir hlutfallslega betur, það er að gefa út tónverk og láta mér, sem þó er ekki hálfdrættingur hans í leikhúsaðsókn, eftir að gera leikhús.

Þessi kenning gengur að mínu mati sérlega vel upp (sérstaklega þar sem ég hef Bubba undir í henni) þegar hin hlutlæga hlið samfélagsins er skoðuð.

Hagfræðikenningar telja nefnilega allt í hagkvæmni framleiðslunnar. Það er framleiðni sem skiptir mestu máli. Spurt er um hvernig einn hluti framleiðslunnar geti þjónað heildinni best sem leiðir svo af sér að geri einn betur en annar eigi viðkomandi að einbeita sér að því og láta þeim þá framleiðslu eftir sem þeir gera betur.

En fellur allt undir hagfræðikenningar? Felur smekkur undir hagfræðikenningar? Falla gæði undir hagfræðikenningar?

Hér myndu hagfræðingarnir halda því fram að neytandinn sé sá sem að lokum ákveður, ef hann vilji greiða meira fyrir gæði þá muni hann gera svo - og þal. muni gæðum ekki hraka. En er þetta svona einfalt?

Tökum skólakerfið sem dæmi. Hagkvæmast væri í slíku kerfi að öllum yrði kennt nákvæmlega eins. Það myndi einfalda útgáfu námsbóka, myndi einfalda kennaramenntun, myndi gera allt skipulag einfaldara og skilvirkara.

Vandamálið er þó það að í slíku kerfi er ekki pláss fyrir einstaklinga, ekkert pláss fyrir frávik í grunni nemendanna, ekkert rými fyrir mismunandi kennsluaðferðir sem henta myndi mismunandi nemendum. Og kannski það sem mestu skiptir, slíkt kerfi myndi skila minna til baka til samfélagsins þegar til lengri tíma er litið - efnahagslega séð vegna þess að út úr svona skólakerfi kæmu einhæfari nemendur.

En hvað með listir. Jú, vissulega er Bubbi vinsælli en ég, en hagfræðikenningin bjargar mér þar sem svo vel vill til að Bubbi er ennþá betri tónlistarmaður en leiklistarmaður. En í þessari kenningu er ekki tekið á því að kannski hef ég miklu meira að gefa til lengri tíma litið en Bubbi. Það er ekki tekið með í mælikvarðann.

Og þarna komum við að grundvallarvandamáli leiklistarinnar í dag (ég einbeiti mér að leiklist þar sem ég er sambærilega fróðastur um hana en býst þó við að hægt væri að yfirfæra þetta á flestar listir). Mælikvarðar hagfræðinnar eins og hún er uppbyggð í dag á illa við um listsköpun. Ástæða þessa er einkum að finna í eftirfarandi:

1. Að hagfræðikenningar byggja að mestu á hinu hlutlæga. Hið ómælanlega/óhlutlæga er, eðli málsins samkvæmt, ómælanlegt og fellur því ekki inn í kenningar sem snúast um að bera hluti saman til þess að komast að hagkvæmustu lausninni.

2. Að efnahagslegur ávinningur listanna er illmælanlegur þegar til skamms tíma er litið.

Varðand fyrsta punktinn þá má benda á að afleiður hins ómælanlega séu vissulega mælanlegar. Sem dæmi má nefna að hverfið Prenzlauer Berg í Berlín var í rjúkandi niðurnýslu 1989. Þetta nýttu sér ungir listamenn og skapandi starfskraftar eftir fall múrsins. Lítil gallerí og stúdíó opnuðu á öllum hornum, kaffihús og veitingastaðir til þess að hýsa bóhemana spruttu upp eins og gorkúlur og þetta gerði það að verkum að hægt og rólega varð sérlega eftrsóknarvert að búa í hverfinu. Það leiddi svo aftur af sér hækkun á fasteignarverði sem svo aftur var mælanleg hagfræðinni.

Hækkunin var mæld og mærð en það gleymdist að við hækkunina þá flúðu ungu listamenni í önnur hverfi. Ekki er hægt að hrekja að þessi uppbygging hafi orðið möguleg í gegnum framlag listamannanna og hinna skapandi starfskrafta en það eru ekki þeir sem njóta afrakstursins. Af þeirru einföldu ástæðu að þetta gerist hægt og bítandi og ekki er hægt að koma á beinum tengslum milli framlags þeirra og hagþróuninnnar. Óbein tengls hjálpa þessum einstaklingum ekki.

Þessi afleiðureikningur er vissulega brúklegur en engu að síður stendur það listum fyrir þrifum að þær hafa ekki fastan samastað innan hagfræðinnar. (Þetta væri ekki vandamál ef hagfræðiútreikningar væri ekki grundvöllur hinnar pólitísku umræðu). Þær skila sér ekki á ársfjórðungslegum útreikningum, þær sýna gildi sitt á löngum tíma. Sagan sýnir þetta svo ekki verði um villst.

Listirnar eru því aðeins mælanlegar í gegnum aðra faktora og þess vegna erfitt að sanna efnahagslegan ávöxt tilvistar þeirra í núinu. Og hvað þá síður er hægt að tengja efnahagslegan framgang við einstaka listamenn eða sérstaka afkima listarinnar.

Þetta veldur svo því að litið er á listir sem einhverskonar hobbý þeirra sem þær stunda - og endurspeglast þessi hugsunarháttur svo aftur í launum listamanna á Íslandi.

Við þessar aðstæður er tvennt sem hægt er að gera. Annars vegar þyrfti að koma fram hagfræðikenning sem tæki inn hið ómælanlega og mældi það. Þetta myndi vissulega fela í sér einskonar uppgjöf. Samþykkja þyrfti að hagfræðin væri það sem best væri til þess fallinn að mæla samfélög og mannanna verk. Þetta væri sumsé realista leiðin.

Áhugavert væri til dæmis að sjá útreikninga á þeim tekjum sem heimsfrægð Bjarkar hefur fært Íslandi. Hversu mikill aukningur túrisma er hægt að rekja til hennar, hversu stór hluti söluaukningar íslenskra vara erlendis mætti rekja til hennar, hversu stór hluti ímyndarbyggingar Íslands hefur farið í gegnum hana? Og að þessari rannsókn lokinni væri hægt að reikna út hvað það kostaði íslenska þjóð mikið að hjálpa henni að komast á þann stað sem hún er komin á. Með slíkum reikningum væri svo hægt að halda áfram og reikna út hversu mikið ætti að styrkja listirnar til þess að hjálpa til að búa til hina nýju Björk, Íslandi öllu til heilla. Þetta mætti líta á sem áhættufjármagn. Íslenska listaútrásin. En ef rannsóknin myndi einvörðungu skoða fyrstu 6 mánuðina í ferli Bjarkar þá væri útkoman önnur, og á þeim niðurstöðum væri ekki nokkuð sens í því að aðstoða listamenn.

Með því að setja listirnar í efnahagslegt samhengi þá væri hægt að ýta út af kortinu mýtunni um að þeir lifi eins og snýkjudýr á ríkinu og bæti engu í raun við.

EF menn eru ekki hrifnir af því að gangast undir reiknilistir hagfræðinnar þá gætu listamenn gripið til aðgerða og bent þar með á mikilvægi sitt. Helst þyrfti að leggja niður allt sem flokkast getur undir listsköpun og sjá hvernig það færi með samfélagið. Ef öllum væri sama ef gallerí, leikhús, óperan, tónleikahúsin, gjörningarnir, götuleikhúsin, útvarpsleikhúsið, bókasöfnin myndu leggjast af (og því fylgdi náttúrulega hægfara niðurnýsla hverfa og borga en það er önnur saga) þá þyrftu listamennirnir að kyngja því, fara í jakkafötin (sem þeir fengju lánuð vinum sínum) og sækja um í bönkum og auglýsingastofum.

Já eða hitt, listamenn gætu farið að rukka fyrir vinnu sína miðað við menntun (flestir hafa 1 til 2 háskólapróf á bakinu og ættu því að vera í klassa með góðum lögfræðingi). Þetta myndi líklega hafa sömu áhrif og ofangreind aðgerð.

Þar sem teljast verður ósennilegt að listamenn grípu til slíkra aðgerða þá stendur í raun eftir, vilji listirnar bæta hlutskipti sitt, að listirnar verði að sanna samfélagslegt og efnahagslegt gildi sitt. Þær þurfa því í raun að takast hið ógerlega, að gera hið ósýnilega sýnilegt - Sem er sem betur fer þerra sérsvið.

Bestu kv.

þorleifur

PS: Ég geri mér fyllilega grein fyrir því að þetta vekur auðvitað upp spurningar um mun markaðsleikhúss og menningarleikhúss en það verður einmitt efni næsta pistils sem kemur hér inn.

Góða kvöldið

Ég hef verið tilturulega duglegur undanfarna daga í leikhúsunum. Fyrst sá ég "Betrunken genug um zu sagen das ich dich liebe" (Nógu fullur til þess að segja að ég elski þig) í Schaubühne, þá "Antígónu" í Schwerin og loks "Songs of the dragon flying to heaven" í HAU eins.

Og koma hér athugasemdir mínar um verkin:

Nógu fullur...

Er maður kom inn í salinn þá blöstu við tveir menn sem gengu um hótelherbergi á nærbuxunum. Milli herbergisins og okkar var glerveggur. Leikið var í gegnum míkrófóna.

Verkið er uppgjör Churchill við ameríska utanríkjastefnu undanfarin 100 ár. Í raun er ekki um draatískan texta að ræða, þetta er frekar eins og tilfinningarsnauð upptalning á atburðum. Karlmennirnar tveir eru í raun Ameríka og Bretland sem eiga í samkynheigðu ástarsambandi (sem ég verð að segja að er að vissu leyti skondin hugmynd). Leikstjórinn Benedikt Andrews fór þá leið að snúa þessu upp í ástarsamband milli mannanna sem milli þess að þeir rifja upp atburði lemja hvorn annan (ameríka lemur meira á bretlandi en öfugt).

Þetta er kannski hin ágætasta leið til þess að fara með þetta verk því að þrátt fyrir göfugan tilgang er þetta verk óskaplega platt, banal og umfram allt leiðinlegt. Höfundurinn bíður ekki upp á neina dramatísa framvindu þar sem þessi upptalning hlýtur aðra vídd til þess að spegla sig og skoðanir sínar í, hún finnur enga listræna nálgun heldur gengur að því vísu að þetta komi okkur á óvart (já eða hitt að við erum orðin svo vön því að lesa um misbeitingu valds að það snerti ekkur hvort sem er ekki). En þetta kemur ekki nokkurri manneskju á óvart svo framarlega sem hún hefur opnað blað, svo ég tali nú ekki um að hafa kynnst frábærri uppfinningu - internetinu.

Það að snúa þess upp í ástarsamband fullt af valdi og misþyrmingum (óhugnarlega hægum og vægum þó) gefur þessu örlitla dýpt en aldei nóg til þess að leiðinn beri upplifunina ekki ofurliði. Og þó svo að ég skilji vel vandræði leikstjórans með þennan texta, þá væri líka hægt að segja að með því að gefa þessu nýja vídd þá ertu þar með að taka fókusinn af textanum sem þarf verulega á því að halda að á hann sé hlustað (til þess að maður geti greint samsetningu hins ómóralska texta og þar af leiðandi etv. notið hans á intellektinu einu saman). Með því að treysta textanum ekki þá líður bæði textinn og leikurinn fyrir og verður þegar uppi stendur eiginlega ekki neitt.

Svona ódramatísk verk verður næstum því að setja upp í einhverskonar innstallation þar sem framvinda hennar spilar með framvindu hins ódramatíska texta. Ég sé fyrir mér að setja þetta upp í fiskabúri þar sem 2 hershöfðingjar sitja og drekka koníak og rifja upp gamla tíma með bros á vör gæti virkað með þetta, kannski fyllist svo fiskabúrið hægt og hægt að vatni. Eða eitthvað í þá áttina...

Þetta var sumsé allt saman frekar leiðinlegt.

Tók þetta upp við leikhússtjóra hússins, sem varði sýninguna með orðunum "þetta þarf að heyrast". Þetta kannast við svona setningar frá sjálfum mér er ég var aðallega í því að setja upp sýningar sem áttu að berkskjalda valdhafa, en komst að því fyrir mig að slíkt gengur ekki upp ef verkið er ekki fyrst leikhúsverk og svo pólitík, ekki öfugt. En á hinn bóginn getur verið að þjóðverjar lesi ekki blöð og þekki ekki internetið - eða kannski er það bara þannig sem þetta leikhús lítur á áhorfendur sína.


----------

Antígóna:

E-werk leikhúsið er litla svið borgarleikhúss Schwerin. Húsnæðið er ferlega hrátt og drungalegt, svona eins og gömul verksmiðja. Þarna mun ég leikstýra verkinu "Gegen die Wand" eftir Fait Akhan á vordögum.

Í Antígónu þá var sviðið þakið fatalufsum sem mynduðu ferhyrning. Líklega átti þetta sótt í smiðju Peter Brook, hið afmarkaða spilrými skilgreint með táknrænum hætti. Ef þetta var takmarkið þá mistókst það allhrapalega, og voru það ekki fyrstu mistök kvöldsins í einni allra verstu leikstjórn sem ég hef augum borið.

Undir fatalyfsunum (sem auðgreinilega voru gamlir búningagarmar, enda margt að finna frá hinum smekklega áttunda áratug) lágu svo leikararnir sem áttu þau örlög ekki skilið að þurfa að leika í þessu rými.

Verkið hófst á því að undan fötunum skriðu persónurnar til þess að færa okkur hina hrikalegu sögu. Þegar hver persóna hafði lokið sér af þá lagðist hún að nýju og virtist sofa þar til að henni kom að nýju. Þarna voru mega mistök númer 2 að finna, því að þegar átakamikil tveggja manna sena átti sér stað þá voru að staðaldri 4 manneskjur sofandi á sviðinu (sem reyndar kallaðist mikið á við það sem áhorfendur langaði að gera líka). Nógu erfitt er sem leikari að þurfa að leika miklar uppgjörssenur vaðandi milli fatahrúga (í búningum sem litu út fyrir að leikararnir hefðu mátt velja sér blindandi úr fatakössunum), ef viðkomandi þarf ekki stöðugt að vera að passa sig að hann stígi ekki á sofandi meðleikara sína. Aukinheldur verður að taka það með í reikningin að leikarar á sviði byggja saman upp orku og ef 4 eru sofandi þá þurfa hinir sem vakandi eru ekki aðeins að finna nóga orku til þess að bera eigin senu heldur einnig að bæta upp fyrir lágorku þeirra sem á sviðinu sofa.

Grunnstaða leikenda var sú að standa, horfa hvor framan í annan og öskra, eða gráta eða henda fötum. Engin vinna hafði farið í það að búa til sterkar myndir, byggja upp dramatískar sitationir, vinna í strúktúr langra uppgjörssena eða vinna með neins konar mótstöður. Þetta var eins og þau væru að sýna okkur hvernig hefði gegnið eftir fyrstu æfingavikunni.

Ég hugsaði stöðugt með mér að líklega hefð þetta verið betra sem útvarpsleikrit því þá hefði ég ekki þurft að yfirvinna þá milku sjónrænu og táknrænu hindrun sem fatalafrarnir óhjákvæmilega voru.

Til að klára þetta varð mer hugsað til frægs leikdóms í Þýskalandi sem hófst á orðunum:
"Verkið hófst klukkan hálf átta, klukkan hálf ellefu þegar ég leit á klukkuna þá var klukkan rétt að slá í hálf níu".

Góðu fréttirnar er að það verður ekker sérstaklega erfitt að toppa þetta, maður þarf eiginlega bara að mæta og kveikja ekki á ljósunum.

------------

Dragons... (Eða - beðið eftir undirtexta):

Þetta er amerísk uppsetning eftir hina amerísk kóresku Young Jean Lee. Verkið fjallar um rasisma og bardaga menningarheima. Í leikskránni er það tekið fram að leikhöfundurinn og leikskáldið hafi doktorsgráðu í Shakespeare eftir að hafa kynnt sér hann náið í 6 ár.

Að sýningu lokinni voru því 2 spurningar sem brunnu á mér.

1. Er til einhver annar Shakespeare sem við í Evrópu þekkjum ekki til og hægt er að skrifa doktorsriterð um?

2. Ef svo er ekki þá er mér spurn hvernig er hægt að stúdera Shakespeare í 6 ár og læra ekki neitt um leikhús og leikhússkrif?

Ég hélt eftir Antígónu að ég myndi ekki í annan tíma sjá jafn vonda sýningu en í þetta skipti reyndist biðin ekki löng. Þessi sýning er án nokkurs vafa versta leiksýning sem ég hef á ævi minni séð.

Reyndar verð ég að taka það fram að ólíkt því sem maður sat í gegnum undir Antígónu, þar sem maður horfði á í leiðigjarnri óþolinmæði eftir því að Antígóna gæfi loksins upp öndina svo maður gæti farið heim, þá var mér oft nokkuð skemmt undir þessari sýningu. Oftar en ekki skellti ég uppúr (reyndar í jöfnum hluföllum við tilraunir leikendanna til dramatísks leiks) og kom fyrir að tárin rynnu niður vangana af einskærri gleði yfir meðvitundarleysi og æðruleysi leikendanna að standa og fara með þessa texta - og það án þess að vera kaldhæðin.

Eftirminnilegar setningar þetta kvöld voru meðal annars:

"I am from korea and I date white men because Im stupid - not - power to Asia!"

"Who dont you love me?" - "because you are an alcaholic" - "but Im not" - "I want to go to Africa to help people" (tribute höfundar til absúrd leikhússins)

Ég spurði leikstjórann í kjölfarið hvort hún hafi ekki alveg örugglega verið að grínast og hún kvað svo ekki vera, ég spurði hvort að leikendurnir hefðu ekki alveg örugglega verið amatörar og hún kvað svo ekki vera, ég spurði hvort þetta væri ekki alveg örugglega komment og hún kvað svo vera og mér létti.

Ég gat nefnilega ekki trúað að þessu hefði verið boðið til Þýskalandi án þess að þarna væri einhver ádeila á ferð því að ekki er hægt að bjóða svona sýningu á innihaldinu einu saman.

Við nánari eftirgrennslan kom í ljós að hún ætlaði kommentið í alvöru vera í textanum sjálfum og methodleikurinn og tárin og uppgerðu sjálfsmorðin og banalítetin í leiknum væru ekki írónía heldur það sem hún taldi góðan leik.

"hvernig innflytjendamenning verður undir í bardaganum við lágmenningu hvítra" var útgangspunkturinn og eftir að hafa horft á stóð ég mig að því að hugsa til Guiding Light með hrifningu.

Ég gekk út eftir þessa sýningu með staðfestingu á öllum mínum fordómum út í bandarískt leikhús. Vona að önnur sýning á öðrum tímum bjóði þessum fordómum birginn. Þessi sýning var nefnilega lítið annað en aðhlátursefni.

Nú hlakka ég til þess að koma heim og sjá leikhús þar.

Bestu kv.

Þorleifur Örn Arnarsson
Berlín

Um Næturvaktina og tímann

Næturvaktin er verk eftir Lars Noren frá árinu 1983 og er hluti af nordwind festival hér í Berlín

Ég hef verið að vinna að verkinu undanfarna mánuði og afraksturinn verður opinberlega frumsýndur nú á þriðjudaginn. (Hlutirnir virka öðruvísi hér í Berlín en heima þar sem forfrumsýning var á verkinu þann 2.11 og svo æfum við verkið upp að nýju til frumsýningar)

Það sem reyndist erfiðast við þessa uppsetningu, og kom mér verulega á óvart, var það að verkið er ótrúlega gamaldags - miðað við aldur.

Nokkur orð um verkið til þess að opna það þeim sem ekki þekkir:

Verkið gerist á einni nóttu í íbúð pars nokkurs, John og Charlotta (leikin af Solveigu Arnarsdottur og Stefan baumecker). Þau hafa verið saman í 9 ár en í ljós kemur strax í upphafi að sambandið er brotakennt og í þetta skipti hafi þeim tekist að vera hamingjusöm í 4 daga eftir að hafa tekið saman að nýju.

John er sálfræðingur en óljóst er hvað Charlotta gerir.

Til viðbótar skötuhjúunum koma í heimsókn bróðir Johns, Alan, og kona hans Monica. monica er húsmóðir en Alan er verkfræðingur sem hefur starfað að mestu í Póllandi við hótelbyggingar. Ekki líður á löngu þar til ljóst verður að þarna er líka allt á vonarvöl.

Samsetningin er sumsé þannig að við erum með tvö pör þar sem allt hangir á bláþræði og samskiptin eru rotin og skemmandi.

Til þess að skerpa situationin lætur Noren verkið gerast um nóttina eftir útför móður bræðranna.

En svo ég komi að tímavandamálinu sem ég snerti á í upphafi þá varð mér ljóst fljótlega að eins og verkið var skrifað var vart hægt að setja það upp í nútímaleikhúsinu. Verkið byggir á ferlega löngum díalógum fólks í millum sem byggir á sálfræðigreinandi samskiptatækni. Það er, hver setning er úthugsuð og hönnuð með sálfræðianalísu sem bakgrunn, og eru því persónurnar í raun stöðug að upplýsa hvaða innri hreyfinar eiga sér stað. Þau eru því í raun eins og gangandi sálfræðingar.

En ólíkt Woody Allen sem gerir þetta, en á gamansaman hátt, virkar þetta illa í dramatískum texta. Dramatískur texti verður að bera með sér, eins og liggur í orðanna hljóman, að hann sé dramatískur. En stöðug sjálfsanalísa er ekki dramatísk, hún getur upplýsandi, intellectually áhugaverð, en hún er ekki dramatísk.

Woody Allen er fyndin vegna þess að hvernig hann fer með eigin sálfræðitúlkun er í sjálfu sér komment á sálfræðitúlkun samtímans. En jafnvel hann hefur dregið úr þessu eins og nýjustu myndir hans bera með sér.

Og í kjölfarið fór ég að hugsa. Hvað hefur valdið því að þetta samskiptamynstur hefur nánast horfið úr opinberri umræðu (sérstaklega listunum). er það vegna þess að við erum búin að missa trúnna á sálfræði sem slíka, eða er það hitt að hinn vestræni heimur er almennt búin að missa trúnna á allsherjarlausnir; að við fall Berlínarmúrsins hafi hin hugmyndafræðilega mótstaða við kapítalismann horfið og þar með trúin á hugmyndafræðilega reddingar.

Og þar sem við trúum ekki lengur á allsherjar reddingar þar með trúum við ekki lengur að sálfræðin sé tæki sem getur bjargað okkur, frekar en nokkuð annað. (Hér undanskil ég náttúrulega einstaklingsbundna sálfræðimeðferð).

Það sem sálfræðilegur texti ber einnig með sér, og erfitt er að komast undan, er naturalískur leikur. Stílfærsla sem erfitt er að bera á borð í þýsku leikhúsi samtímans. Þessi leikaðferð lifir ennþá að vissu leyti góðu lífi í Skandínavíu en er (sem betur fer) þar einnig á undanhaldi...

Natúralískur leikur á rætur sínar að rekja til loka 19. aldar þar sem leikformið var bundið í upphöfnum leik. Það þótti stórtíðindum sæta þegar sviðið fór að þykjast vera raunveruleiki, og á köflum þótti þetta skref sjokkerandi. (Sem dæmi má nefna frægt atvik í þýskri sögu þar sem áhorfendur gengu í unnvörpum út af sýningu þegar vinnukona í stykki eftir Hauptmann dirfðist að skræla alvöru kartöflur á sviðinu).

Auðvitað var þetta aðferð til þess að gera leikhúsið relevant, til þess að tala um raunveruleikann, trú að fantasían væri ekki nógu sterk til þess að hafa áhrif á raunveruleikann.

Í kjölfarið kom bíómyndin fram á sjónarsviðið og fór að setja raunveruleikann á tjald. Og nú voru tveir uppspunnir miðlar báðir að fjalla um heiminn með sömu stílfærslunni. Nema hvað að annar þeirra, bíómyndin, var (þótt ótrúlegt megi virðast) betur til þess fallinn, enda gat hún set raunveruleikann á tjald EINS OG HANN ER, ekki með symbólískum hætti eins og leikhúsið.

Leikhúsið þráaðist við, enda var það blóðugur bardagi fyrir leikúsið að geta verið naturalískt, en loksins hlaut sá tímapunktur að koma að það myndi aftur snúa "heim", í veröld fantasíunnar.

Og þar með virkar sálfræðilegur texti ekki lengur á svið, enda byggir hann á því (allaveganna eins og Noran skrifar hann ) að hann sé natúralískt leikinn.

Ég sagði í upphafi að þetta hafi komið mér á óvart og því má náttúrulega spyrja hvernig hafi staðið á því að ég hafi í fyrsta stað valið mér verkið, og í annan stað, af hverju ég hafi ekki séð það fyrir.

Varðandi fyrsta punktinn þá vildi ég takast á við þennan texta þar sem ég hef að mestu unnið með eigin texta, eða texta mikið unna af mér og fannst því upplagt að vinna með þennan texta til þess akkúrat að þurfa að takast á við þessa gjá sem myndast hefur.

Hinsvegar þá taldi ég ekki að það væri svona erfitt að koma því í verk, að gefa texta sem skrifðum er í ákveðnu formi nýja ásýnd, nýja áferð. (Nema náttúrulega að svíkja textann alveg og troða bara algerlega nýju formi upp á textann)

Það sem ég áttaði mig á eftir að hafa legið í þessum vangaveltum öllum var að ég yrði að snúa upp á naturalismann til þess að geta notað hann. Yrði að taka grunninn í stykkinu, það er að í miðjum heimi biturðar og sálfræðilegra slagsmála stendur sálfræðingur, sem engu að síður getur ekkert bætt, engu breytt, og nota það sem komment frekar en ranverulegan grunn.

Að snúa grunnpunkti Lars Noren upp í íróníu á heim sálfræðilegra samskipta.

Og leiðin að því var að snúa þessum breysku samskiptum öllum saman upp í leiki. Leiki fólks í millum (einskonar heldri manna samskvæmisleikir) til þess að upplifa eitthvað - til að finnast það vera lifandi.

Og þannig get ég í raun notast við natúralíska stílfærslu til þess að kommenta á natúralísk samskipti.

En það sem eftir stendur er sú uppgötvun að það er í raun stærri stílfræðilegur munur á verki frá 1983 og nútímanum heldur en í verkum frá lokum 19. aldarinnar, þegar natúralisminn var nýr og ferskur - en kannski er það einmitt ástæðan.

Að lokum þetta komment frá finnska vini mínum Juha Jokela höfundi og leikstjóra: "I have seen a lot of Noren in Finland and always found him difficould. He shows you a world of misery and dispeare and after 5 minutes you have understood that. Then the next 4 hours will go into watching the horror taking place, but on an intellectual level, because it does not touch you any more. You become an observer of hell, not an emotional participant thereof. But maybe you have found the way here, because by turning it into physicological games, you have managed to turn it into a world of dramatical progressing. That is, there is developement taking pace and therefore you follow the story, you care about what happens to the people. Maybe that is the key to acting noren today."

Berlín - 23.11.07
Þorleifur